इतिहासाचे मुकसाक्षीदार
अलिबागला हजारो वर्षांचा इतिहास असल्यामुळे येथे अनेक शिलालेख, वीरगळ, गधेगळ, तसेच सतीशिळा सापडतात. ह्या सर्वच कलाकृती त्या त्या काळाचा इतिहास सांगतात. काही चित्र स्वरूपातील तर काही लेख स्वरूपातील, पण ह्या प्रत्येक कलाकृतीमध्ये शेकडो कदाचित हजारो वर्षांपूर्वीचा इतिहास कोरला आहे. अशा ह्या इतिहासाच्या मुकसाक्षीदार शिळा, ह्यांचा घेतलेला छोटासा आढावा -
Visit Websiteगध्देगळ -
गध्देगळ हा पूर्वीच्या राजामहाराजांनी परिसरातील लोकांना सदरच्या जमिनीच्या संदर्भात घालुन दिलेल्या नियम व अटी तंतोतंत पालन कराव्यात यासाठी दिलेला धमकीवजा ईशारा असे. बर्याचदा देवस्थानांची अथवा दान बक्षीस दिलेल्या स्थावर संपत्तीचे रक्षण व्हावे व कोणीही गैरवापर करू नये म्हणून ही शापवाणी दगडावर कोरली जात असे. त्यावर सूर्य चंद्र म्हणजे सूर्य चंद्र असे पर्यंत हे शाश्वत राहील.
आक्षी शिलालेख -
आक्षी परिसरात कोकण शिलाहारवंशीय नृपती केशिदेवराय यांचा व देवगिरी यादव नृपती रामचंद्रदेवः यांचा असे दोन शिलालेख सापडले आहेत. हे शिलालेख म्हणजे गधेगळ होत. एक इ. स. १०१२ तर दुसरी इ. स. १२१३ असा उल्लेख सापडतो.
आक्षी शिलालेख
विरगळ -
वीरगळ – विरगळ ही त्या त्या क्षेत्रासाठी शौर्य पराक्रम गाजवुन आपल्या प्राणाची आहुती देणार्या विराचे स्मारक किंवा स्मरण म्हणुन शिला कोरली जाई. ह्या वीरगळीवर कधी कधी वीरपुरुषाची आकृती तर कधी युद्धप्रसंग सुद्धा कोरलेले आढळतात. विरगळी ह्या 1500 ते 1700 च्या काळातल्या जास्त आढळून येतात. बऱ्याच ठिकाणी ह्या वीरगळींची नित्यपणे पूजा केली जाते. अशा या ऐतिहासिक पराक्रमाच्या मुकसाक्षीदार वीरगळी, ह्यांचे संवर्धन करणे आवश्यक आहे
मुरुड क्षेत्रपाल -
धेनूगळ -
शिलाहार राजांच्या काळात ( इ. स. ८१० – इ. स. १२६०) जमीन दान केलेल्याचा लिखित पुरावा म्हणून धेनूगळ हे सरकारी दानपत्राप्रमाणे बनवले जात. यावर गाय आणि वासराचे शिल्प असते त्यामुळे याला धेनूगळ ( गाय – वासरू शिल्प/शिळा) अथवा गोवत्स शिल्पही म्हणतात. दान दिलेल्या गावाची अथवा एखाद्या विशिष्ट हेतूसाठी जमीन दान दिली असता त्या जमिनीची सीमा दाखवण्यासाठी हा दगड वापरला जात असे. शिलाहार राजांच्या काळात दगडांवर दानाचा मजकूर लिहून ते जाहीर करण्यासाठी व प्रजेला लिहिलेले नियम पाळण्यासाठी असे दगड बनवले जायचे. आजही अलिबागच्या आजूबाजूला असे दगड पहायला मिळतात पण असे गाईचे शिल्प असणारी शिळा फार क्वचितच दिसते. या आयताकृती दगडांवर वरच्या बाजूस सूर्य व चंद्र असतात. ज्याचा अर्थ असा होतो की या शिळेवर लिहिलेला नियम चंद्र व सूर्य आकाशात असे पर्यंत बांधील राहील. शिळेवर वरच्या बाजूला चंद्रकोर खूप ठळकपणे दिसते व त्यावर लहान वर्तुळाकार सूर्य कोरलेला दिसतो. त्याखाली गाय व वासराचे शिल्प आहे. गाय हे राजाचे प्रतीक असून वासरू हे प्रजेचे प्रतीक आहे. गाय ज्याप्रमाणे वासराचे पालन करते तसेच राजा प्रजेचे पालन करतो असे यातून संबोधले आहे. याच्या खाली काही जागा मोकळी सोडलेली दिसते. काही ठिकाणी या दगडांवर शिलालेखही कोरलेले दिसतात.
सतीशिळा -
पूर्वीच्या काळात पतीच्या निधनानंतर सती जायची प्रथा होती. एखादा वीर युद्धामध्ये वीरगतीस प्राप्त झाल्यास त्याची पत्नी त्याच्या मागे सती जायची. तिच्या स्मृतीसाठी ह्या शीळा कोरल्या जात. ह्या शिळेवर वरच्या बाजूस चंद्र सूर्य कोरलेले असत. तर मधल्या जागेमध्ये सतीचा एक हात काटकोनामध्ये वरच्या बाजूस पाच बोटे दिसतील अश्या स्थितीमध्ये कोरलेला असे. जोपर्यंत चंद्र सूर्य आहेत तोपर्यंत सतीची महती राहील. नंतरच्या काळात सती जायची प्रथा बंद झाली व सतीशिळा कोरणेही बंद झाले
कोर्लईच्या सतीशिळा -
सराईमधील सतीशिळा:-
वरसोली बेलेश्वर मंदिर शिलालेख –
नागाव भीमेश्वर मंदिर शिलालेख -
खोकरी अरेबिक शिलालेख –
मुरुड जंजिरा किल्ल्यासमोर जमिनीवर राजपुरीच्या पूर्वेस असलेल्या खारशेत या ओसाड गावाजवळ पुरवू खोकरी नावाचे खेडे होते. येथे इंडो-सारसेनिक पद्धतीची मोठ्या दगडातील दर्ग्यासारखी वास्तू आहे. तिच्यात सिद्धी सिरुरचे थडगे आहे.येथे याकूतखानाच्या कबरीजवळ तसेच खैरीयत खानाच्या कबरीजवळ अशा दोन अरेबिक भाषेतील शिलालेख सापडतात.
खोकरीकुडे मांदाड लेण्यांतील शिलालेख –
मुरुडच्या पुढे २५-२७ किमी अंतरावर कुडे मांदाड येथे बौद्धकालीन २६ शैलकृत लेणी आहेत. येथे जवळजवळ ३१ शिलालेख सापडतात. हे उच्च प्रतीच्या पुरलिपीतील शिलालेख आहेत. काही लेख प्राकृत ब्राम्ही लिपीतील आहेत येथे काही शिलालेखामध्ये मांदाड बंदरातूल दान करणारे निघाल्याचा उल्लेख सापडतो. या शिलालेखांमध्ये वर्ष व तिथीचा उल्लेख सापडत नाही. परंतु पुरलिपी वैशिष्ट्यानुसार हे लेख साधारणतः इ. स. १८० ते २५० च्या कालावधीतील असावेत.
कुडे मांदाड लेणी- 811
- Historical
- Comments Off on इतिहासाचे मुकसाक्षीदार